امام زین العابدین علیه السلام در تاریخ پنجم شعبان سال ۳۸ هجری قمری در شهر مدینه چشم به جهان گشود.
پدر بزرگوار امام زین العابدین، حضرت امام حسین علیه السلام امام سوم شیعیان جهان و مادر گرامی آن حضرت ـ چنان که مشهور است ـ شهربانو دختر یزدگرد آخرین پادشاه سلسله ساسانیان و از نوادگان انوشیروان است. او از بهترین زنان عصر خویش محسوب می شده است.
القاب امام زین العابدین علیه السلام
امام علی بن الحسین علیه السلام دارای القاب بسیاری هستند که معروفترین آنها سجاد و زین العابدین است. مردم گوهرشناس و عارفان حق جو ـ آن هم نه تنها شیعیان بلکه همه کسانی که در دوران سیاه و خفقان آمیز آن زمان، در پی گوهری شب افروز بودند ـ ایشان را با القابی چون سید عابدان، پیشوای زاهدان، مهتر پرهیزگاران، امام مؤمنان، زیور صالحان و چراغ شب زنده داران می خواندند و این همه، نه از سر تملق طمع و غلو، بلکه از سر صدق بود. در واقع هر یک از القاب حضرت علیه السلام نشان دهنده کمال نفس، ایمان، تقوی و اخلاص ایشان و بیان کننده اعتقاد و اعتماد مردم به آن امام همام است.
ویژگی های امام زین العابدین علیه السلام
علی بن الحسین علیه السلام در کلیه صفات بارز انسانی و اخلاق و فضیلت در حد کمال بوده است. آن حضرت در زمان خویش عالی ترین، پارساترین، بردبارترین و محترم ترین افراد به شمار می رفته و دارای زبانی گویا و فصیح و برخوردار از اخلاق کریمه بوده اند. ایشان با مردم بسیار مهربان و نسبت به فقرا و نیازمندان بسیار بخشنده بودند. شخصیت آن حضرت چنان بود که دوست و دشمن را تحت تأثیر قرار می داد تا آنجا که یزید بن معاویه پس از «واقعه حرِّه» که دستور داد کلیه اهالی مدینه با وی بیعت کنند تنها امام زین العابدین علیه السلام را از این فرمان استثنا کرد.
نیکی و کمک پنهانی
امام زین العابدین علیه السلام پسرعمویی داشتند که گاه به آزار و اذیت امام می پرداخت. با وجود این، امام زین العابدین که از وضعیت علیه السلام مالی وی مطلع بود برای حفظ آبرو و حیثیت اجتماعی او، شبانه به صورت ناشناس به وی کمک مالی می کرد و مبالغی را در اختیار او می گذاشت. او که از این امر خبر نداشت از امام زین العابدین شکوه می کرد و به بدگویی آن حضرت می پرداخت که امام به او کمک نمی کند و به یاد او نمی باشد.
پناهگاه درماندگان و مأمن پناهجویان
در حمله وحشیانه سپاهیان بنی امیه به سرکردگی «شرف بن عقبه» به مدینه و قتل عام آن شهر، زنان و کودکانی که فرصت فرار نیافته بودند پناهگاه و مأمنی مطمئن تر از خانه امام زین العابدین علیه السلام نیافتند. از این رو تا پایان جنگ و عقب نشینی سپاه شرف بن عقبه در خانه آن حضرت ماندند. امام علیه السلام نیز از آنها پذیرایی کردند و حتی لباس مورد نیاز پناه آورندگان را در اختیار آنان قرار دادند.
نیکی پنهان
پاسخگویی به نیازهای ضروری افراد امری پسندیده و مورد تأکید اسلام است. امّا کمک به دیگران و رفع نیازهای مادی آنان نباید موجب لطمه به شخصیت و آبروی آن ها گردد. چنانکه رعایت این مهم را امام زین العـابدین بـه خوبی مدنظر داشتند آن حضرت در شبهـای تـاریک جهت یاری فقرا به راه می افتـاد و بـا انبانی بر پشت به در خانه های مستمندان می رفت و با صورت پوشیده به آنان نان و غذا و پول مرحمت می فرمود و ناشناس به خانه باز می گشت. این امر تا زمان رحلت حضرت ادامه داشت و با چشم از جهان فروبستن آن حضرت مردم دریافتند که کمک های شبانه از سوی آن حضرت بوده که در اختیار نیازمندان قرار می گرفته است.
رعایت مادر
با آن که امام زین العابدین علیه السلام از هر کس نسبت به مادر خود بیشتر احسان می نمود به نیکی رفتار می کرد، ولی اغلب از خوردن غذا با وی امتناع می کرد وقتی علت را جویا شدند و به وی گفتند شما که از هر کس بیشتر به مادر خود عشق می ورزید و به وی نیکی می کنید چرا از غذا خوردن با او خودداری می کنید. حضرت در پاسخ فرمود: من به خاطر ادب و احترام مادرم با آن بزرگوار غذا نمی خورم زیرا بیم آن دارم که لقمه ای دست برم که مادرم زودتر متوجه او شده و قصد خوردن آن را داشته باشد.
گرامی داشت دانش پژوه
امام زین العابدین علیه السلام برای علم و طالبان آن اهمیت خاصی قائل بود و در تجلیل آنها آمده، چون دانشوری بر وی وارد می شد می فرمود: آفرین بر کسی که به سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل کرده است. آن گاه می افزود طلب کننده و جویای علم و دانش از زمانی که از خانه خارج می شود به هیچ تر و خشکی قدم نمی گذارد مگر آن که همه آنها او را مورد تسبیح و ستایش قرار می دهند.
جذبه امام زین العابدین علیه السلام
در منابع اسلامی آمده است کسی که از خدا بترسد و مرتکب معصیت او نگردد، خداوند خشیت و جذبه ای از وی در دل مردمان می اندازد که همواره تحت تأثیر آن قرار داشته باشند. در تاریخ آمده است که از زهری پرسیدند آیا تاکنون علی بن الحسین را ملاقات کرده ای؟ گفت: بله، او را دیده ام. آن گاه افزود، باید بگویم که به راستی کسی را با فضیلت تر از او ندیدم. به خدا سوگند کمتر کسی را می شناسم که بتواند محبت او را مخفی نگه دارد و یا اگر از دشمنان او باشد، قادر باشد دشمنی خود را نزد او آشکار سازد. شخصیت معنوی، عظمت روحانی و جذبه آن حضرت چنان بود که عبدالملک بن مروان قسم می خورد زمانی که علی بن الحسین بر من وارد شد، ترس و وحشت بدنم را به لرزه انداخت.
علم امام زین العابدین علیه السلام
امام زین العابدین علیه السلام در زمان خود، در دانش های مختلف سرآمد بود، به طوری که در تاریخ آمده است آنچه فقها و دانشمندان از علوم گوناگون از آن حضرت علیه السلام نقل کرده اند خارج از شمار است. ادعیه، مواعظ، احکام شرعی، تحلیل حوادث و وقایع و دیگر علوم، از جمله دانش هایی که حضرتش به جویندگان آنها، آموزش و انتقال دادند. گستره این علوم به قدری است که گفته شده اگر بخواهیم به شرح آنها بپردازیم دامنه وسیعی از مسائل دینی و علمی را در بر می گیرد.
شجاعت امام زین العابدین علیه السلام
امام زین العابدین علیه السلام در کلیه صفات و ویژگی های مثبت شخصیتی زبانزد عام و خاص بود. در این میان شجاعت و صلابت روحی، قوت قلب، جرأت و شهامت، از کمالات بارز ایشان به شمار می آید. به طوری که سخنان آن بزرگوار در پاسخ به گفته های عبیدالله سفّاک و خون ریز که حضرت را به مرگ تهدید می کند، دلیل روشنی بر شهامت و شجاعت و کرامت نفس آن امام همام علیه السلام به شمار می آید. امام علیه السلام قاطعانه خطاب به وی می فرماید: مرا تهدید به مرگ می کنی در حالی که نمی دانی شهادت برای ما، عادی، افتخارآمیز و مایه کرامت است نه موجب خفّت و ترس. هم چنین سخنرانی دلیرانه آن حضرت علیه السلام در برابر یزید و یادآوری سرانجام همراه با ذلت و خواری برای او، شاهد دیگری بر شجاعت و عزت نفس آن امام عظیم الشأن است.
شیوایی سخنان امام زین العابدین علیه السلام
سخنان امام سجاد در طول زندگی، به ویژه سخنرانیهای ایشان در راه کوفه، شام و مدینه، دلیل روشنی بر شیوایی گفتار آن حضرت است. نگاهی به صحیفه سجادیه و توجه به سخنان آهنگین و زیبا و ادبیات دل انگیز همراه با محتوای عمیق آن که حاوی لطایف و حقایق الهی و زندگی ساز است، همه بیانگر شکوه و عظمت روح آن بزرگوار و اندیشه برتر و نفس سلیم آن امام علیه السلام می باشد؛ به گونه ای که فصاحت کلام و بلاغت بیانات آن حضرت، در طول تاریخ، ادبای عرب را به شگفتی انداخته و محتوای آنها، اندیشمندان و خردورزان را به تأمل و تفکر واداشته است.
ادب و متانت
حفظ ادب و متانت موجب فزونی حرمت اشخاص و بزرگداشت آنان می گردد. کسانی که ادب و وقار خود را حفظ نمی کنند، نگاه های تحقیرآمیز را به سوی خود جلب می کنند و خود را در نظر دیگران کوچک و حقیر جلوه می دهند. خنده بیجا یکی از چیزهایی است که سبب حقارت افراد و کاهش احترام آنان می شود چنان که امام زین العابدین می فرماید: هرکس بی مورد بخندد از علم و وقار و ادب او کاسته می شود.