آیت‌الله یوسف صانعی از اساتید دروس خارج حوزه علمیه قم، شامگاه پنج‌شنبه، در اثر زمین خوردگی مبتلا به شکستگی لگن و استخوان دست شد که بلافاصله به بیمارستان منتقل و تحت درمان قرار گرفت، اما به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری سیروز کبد و کلیه، ساعاتی قبل در بیمارستان نکویی قم، در سن ۸۳ سالگی دار فانی را وداع گفت.
حیات علمی و استادان: آیت‌الله یوسف صانعی متولد ۱۳۱۶ نیک‌آباد اصفهان بود. پدر وی، محمدعلی صانعی و پدربزرگ وی، حاج ملایوسف، هر دو از روحانیون شناخته شده زمان خود بودند. او در سال ۱۳۲۵ وارد حوزه علمیه اصفهان شد و پس از گذراندن دروس مقدمات در سال ۱۳۳۰ برای ادامه تحصیل، به حوزه علمیه قم رفت. او بخشی از کتاب شرح لمعه را نزد آیت‌الله ستوده آموخت و در درس قوانین و رسائل، آیت‌الله موسی صدر شرکت کرد. بخشی از رسائل و مکاسب را نزد آیت‌الله مشکینی و نیز کتاب منظومه و بخشی از مکاسب را نزد آیت‌الله منتظری آموخت. بخش‌های پایانی مکاسب و جلد اوّل کفایه را نیز، نزد آیت‌الله فکور فرا گرفت. برای آموختن جلد دوم کفایه نیز به درس آیت‌الله شیخ عبدالجواد جبل عاملی رفت.
صانعی با پایان یافتن دوره سطح، به درس خارج آیت‌الله بروجردی (ره) رفت و حدود یک سال از درس آن مرجع عظیم‌الشأن بهره برد. وی ویژگی تفقّه آیت‌الله بروجردی را، ریشه‌یابی و بیان پیشینه بحث، تکیه بر فتوا و نظر قدما، توجه به فتوای فقهای اهل سنت، توجه کافی به روایت، تطبیق فقه شیعه با فتاوای اهل سنت و جمع‌بندی مطالب می‌دانست.
وی در سال ۱۳۳۴، به درس خارج امام خمینی (ره) رفت و سال‌های متمادی از محضر وی بهره برد. وی شاگرد پروری، تکیه بر ارزش‌ها، شناخت دقیق موضوع را از ویژگی‌های درس امام خمینی (ره) می‌داند. با تبعید امام خمینی (ره) از ایران به عراق، آیت‌الله صانعی، مدتی در درس آیت‌الله محقق داماد (ره) و آیت‌الله اراکی (ره) حاضر شد و از محضر ایشان بهره‌های فراوان برد.
مرحوم صانعی تدریس خارج فقه را در سال ۱۳۴۴ و تدریس خارج اصول را در سال ۱۳۵۲ آغاز کرده که تدریس خارج اصول در سال ۱۳۷۳ پایان یافت و تدریس خارج فقه تا قبل از ارتحال ایشان ادامه داشت. مبنای دروس خارج فقه او تحریر الوسیله حضرت امام خمینی (ره) بود.
برخی نظرات فقهی آیت‌الله صانعی: نوع نگاه خاص آیت‌الله صانعی به موضوعات فقهی و در نتیجه استنباط‌های شرعی و همچنین تحول در کنشوری سیاسی به خصوص در تعامل با امامین انقلاب از سوی ایشان، در محافل حوزوی همراه با نقدها و چالشهایی روبرو بوده است.
برخی مبانی و نظرات فقهی آیت‌الله صانعی که مورد مناقشه و نقد فقها قرار گرفته است؛ بلوغ دختران در سیزده سالگی، خروج زن از خانه بدون نیاز به اذن شوهر، برابری قصاص و دیه زن و مرد، ارث غیر مسلمان از مسلمان و محرمیت فرزندخوانده از جمله فتاوای منافشه‌انگیز ایشان بود. وی عدالت عرفی را بر بسیاری از احکام اسلامی مقدم می‌دانست و معتقد به کرامت ذاتی انسان با هر اعتقادی بود.
فعالیت‌های سیاسی- اجتماعی: این شاگرد امام، همراه با اعضای جامعه مدرسین بیانیه‌های گوناگونی علیه دولت پهلوی امضا کرد و در کنار سایر علما و روحانیون تلاش گسترده‌ای برای حمایت از انقلاب آنان خمینی داشت. پس از انقلاب با حکم امام خمینی به عضویت شورای نگهبان و دادستان کل کشور منصوب شد.
وی از جمله اعضای مجلس خبرگان بود که سال ۶۸ و در جریان انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی، ایشان را دارای اجتهاد مسلم می‌دانست و حتی اعلام کرد آیت‌الله خامنه‌ای در جایگاه مرجعیت تقلید هستند.
آیت‌الله صانعی در سال ۱۳۷۲ رساله عملیه خود را منتشر نمود اما با شکل‌گیری دولت اصلاحات، برخی از مراجع و علما از «قاعده گریزی» فتواهایش در محافل علمی و خصوصی به‌شدت انتقاد کردند. در همین اساس جامعه مدرسین در دی‌ماه سال ۸۸ در پاسخ به سؤال مکرر مقلدین اعلام کرد: «با توجه به پرسش‌های مکرّر مؤمنان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بر اساس تحقیقات به عمل آمده در یک سال گذشته و پس از جلسات متعدد به این نتیجه رسیده است که ایشان فاقد ملاک‌های لازم برای تصدّی مرجعیت می‌باشد.»
شماری از مسئولیتهای اجرایی: وی پس از پیروزی انقلاب، در مسؤولیت‌های اجرایی گوناگونی نقش ایفا کرد که برخی از آن‌ها به این شرح است: ۱. دادستانی کل کشور با حکم امام خمینی(ره) از تاریخ ۱۳۶۱/۱۰/۱۹ الی ۱۳۶۴/۴/۱۸؛ ۲. عضویت در شورای نگهبان با حکم امام خمینی(ره) از تاریخ ۱۳۵۸/۱۲/۱ الی ۱۳۶۱/۱۰/۱۹؛ ۳. نمایندگی امام در شورای بازسازی مناطق جنگی؛ ۴. امامت جمعه قم با حکم امام خمینی(ره)؛ ۵. عضویت در مجلس خبرگان رهبری در دوره اول به نمایندگی به‌عنوان نفر دوم از مردم تهران؛ ۶. عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام با حکم امام خمینی(ره)؛
آثار و تألیفات: آیت‌الله صانعی، تاکنون کتب فراوانی را تألیف نموده است که به برخی از آنان اشاره می‌رود: ۱ـ فقه الثقلین کتاب القصاص ۲ـ فقه الثقلین کتاب الطلاق (تقریرات) ۳ـ تقریرات درسهای خارج حضرت امام خمینی (ره) ۴ـ رساله‌ای در قاعده فراغ و تجاوز ۵ـ رساله لاضرر ۶ـ حاشیه بر عروه الوثقی و ملحقات عروه الوثقی (آماده چاپ) ۷ـ حاشیه بر تحریرالوسیله (آماده چاپ) ۸ـ فقه الثقلین کتاب الارث (در دست تألیف) ۹ـ فقه الثقلین کتاب النکاح (در دست تألیف) ۱۰ـ رساله توضیح المسائل ۱۱ـ مجمع المسائل ۲ جلد ۱۲ـ احکام نوجوانان ۱۳ـ احکام بانوان ۱۴ـ استفتائات قضایی که در دو جلد جزایی ـ حقوقی برای اولین بار آماده چاپ می‌باشد.
فرزند آیت‌الله صانعی: هیچ‌گونه مراسم تشیع و تدفین نداریم/ پیکر ایشان در قبرستان شیخان قم خاک‌سپاری می‌شود
حجت‌الاسلام سعید صانعی، درباره علت فوت و مراسم تشییع و تدفین آیت‌الله شیخ یوسف صانعی گفت: آیت‌الله صانعی دو شب پیش به دلیل شکستگی استخوان لگن و دست در منزل به بیمارستان نکوئی قم منتقل شد تا تحت نظر پزشکان مداوای لازم روی ایشان صورت گیرد، قرار بود عمل جراحی استخوان امروز انجام شود، اما اذان صبح امروز به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری کبد و کلیه، به رحمت خدا رفتند.
فرزند آیت‌الله صانعی افزود: بنابر وصیت مؤکد ایشان هیچ‌گونه مراسم تشیع و تدفین در این ایام کرونایی نداریم. همچنین مرحوم آیت‌الله صانعی چند سال پیش قبری در کنار مرقد زکریا بن آدم(ع) در قبرستان شیخان قم، خریداری کردند که طبق وصیتشان در همان‌جا خاک‌سپاری می‌شوند.
لازم به ذکر است، اقامه نماز بر پیکر مرحوم آیت‌الله صانعی فردا ساعت ۱۱ توسط آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی در مسجد امام حسن عسگری علیه السلام و سپس تشییع به سمت حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها خواهد بود.
پیام‌های تسلیت مراجع به مناسبت ارتحال
پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی درگذشت مرحوم مغفور آیت‌الله حاج شیخ یوسف صانعی را تسلیت گفتند.متن پیام رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است:
بسم‌الله‌الرحمن الرحیم
درگذشت مرحوم مغفور آیت‌الله آقای حاج شیخ یوسف صانعی رضوان‌الله‌علیه را به فرزندان و خاندان مکرّم و به برادر معززّ و محترم ایشان و نیز به شاگردان و علاقمندان و دوستان آن عالم بزرگوار تسلیت عرض میکنم.
آن مرحوم از شاگردان پر تلاش درسهای فقه و اصول و از نزدیکان حضرت امام خمینی اعلی‌الله‌مقامه بودند و پس‌از پیروزی انقلاب در مسئولیتهای مهمّ قضائی و غیره به خدمت اشتغال داشتند و امید است این همه مقبول درگاه احدیّت و موجب اعتلای مقامات اخروی ایشان باشد. رحمت و مغفرت حضرت حق را برای آن مرحوم مسألت میکنم.
سیّدعلی خامنه‌ای/ ۲۲ شهریور ۱۳۹۹
پیام تسلیت آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی
باسمه تعالی
انا لله و انا الیه راجعون
رحلت آیت‌الله مرحوم آقای حاج شیخ یوسف صانعی رحمه الله علیه، موجب تأسف و تأثر گردید.
این عالم بزرگوار، سالیان متمادی در حوزه علمیه قم و با تدریس دروس خارج فقه و اصول، شاگردان بسیاری را تربیت نمود.
علاقه و اخلاص و ادب ایشان به ساحت مقدّس حضرات معصومین علیهم‌السلام به ویژه حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، ذخیره‌ای ارزشمند و بزرگ برای عالم قیامت ایشان خواهد بود.
فقدان ایشان را به خاندان محترم و آقازادگان مکرّم و شاگردان آن فقید سعید تسلیت عرض می‌نمایم و رحمت واسعه الهی را برای ایشان از خداوند متعال مسئلت دارم.
۲۳ محرم الحرام ۱۴۴۲/ لطف الله صافی
پیام تسلیت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی
بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله وانا الیه راجعون
ارتحال حضرت آیت‌الله آقای حاج شیخ یوسف صانعى مایه تأثر شد.
این سانحه سنگین و اسف بار را به حوزه علمیه و برادر بزرگوار ایشان حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ حسن صانعی و شاگردان و علاقمندان و بیت مکرّم ایشان تسلیت عرض نموده و علوّ درجه و غفران آن فقیه راحل از خدای سبحان مسئلت مى‌شود.
جوادى آملى
