دهه اول ماه مبارک سپری گردید و بنده توفیق داشتم که در نجف اشرف اقامه داشته باشم. هرچند به قصد زیارت مشرف شدم ولی در برخی جلسات علمی برای ارائه مباحث حوزوی حضور یافتم و با برخی طلاب، فضلاء و اساتید حوزه نجف نیز دیدار و گفتگو نموده و از اگاههیای آنان استفاده کردم.
اگر بخواهم در باره “نجف را چگونه دیدم؟” بنویسم، مطالب زیادی قابل نوشتن است ولی از میان همه آنها به ذکر دو نکته که برای ما طلاب قم جلوه بیشتر و اهمیت بالاتری دارد، بسنده می‌کنم:
استقلال حوزه: حوزه نجف، حوزه‌ای کاملا مستقل و فقط زیر نظر مرجعیت است، نهادهای حکومتی هیچ گونه دخالتی در آن نداشته و نمی‌توانند داشته باشند. نه فقط وزارت علوم یا و یا اداره اطلاعات و امنیت مداخله ندارد، بلکه وزارت کشور هم برای طلابی که از کشورهای دیگر وارد می‌شوند و قصد اقامه دارند تابع حوزه است و بالاتر آنکه مرجعیت نه تنها اجازه نداده که دولت کمک مالی به حوزه داشته باشد، بلکه جلوی پرداخت از اداره اوقاف به طلاب را هم گرفته است.
در عراق، اوقاف شیعی زیر نظر مرجعیت و از نظر مدیریت مستقل از دولت است، ولی آیت‌الله سیستانی اجازه نداده است که درآمدهای اوقاف به حوزه وارد شود. چند سال قبل رئیس اوقاف شیعی سید حسین شامی از علمای حوزه بود و تصمیم داشت که از اوقاف به حوزه و طلاب کمک کند، ولی با مخالفت آیت‌الله سیستانی، این طرح منتفی گردید. این رویه هرچند مانع رشد کمی حوزه می‌شود، ولی بر استحکام ارکان آن می‌افزاید.
حوزه نجف در گستره نفود خود بر حفظ استقلال حوزه‌های دیگر نیز اصرار دارد و ورود هر گونه کمک مالی را راهی برای نفوذ در حوزه و اعمال دخالت میداند. لذا وقتی اوقاف شیعی در بحرین — که زیر نظر عده‌ای از شیعیان شناخته شده قرار دارد — تصمیم گرفت تا به کمک طلاب اقدام نموده و شهریه آنان را به حدود دو برابر افزایش دهد، آیه الله فیاض در پاسخ به طلاب، به صراحت آن را تحریم کردند .
البته در حوزه نجف نیز غالبا طلاب در مضیقه اند و بخصوص از جهت مسکن وضع بحرانی است، ولی سیاست مرجعیت، سیاست حفظ کیان حوزه به قیمت تحمل سختی‌هاست تا جایی که اگر طلبه‌ای در یکی از موسسات تحقیقاتی مانند عتبه حسینیه ولو بصورت پاره وقت مشغول بکار شود، آیت‌الله سیستانی شهریه او را قطع می‌کند!
زعمای نجف در حالی بر این سیاست پافشاری میکنند و ناراحتی طلاب را متحمل می‌شوند که کاملا از وضع حوزه‌های علمیه در ایران و پیامدهای دخالت و نفود در حوزه آگاهی دارند، و همان تجربه بر هوشیاری و بصیرتشان افزوده است.
حوزه آزادی: حوزه نجف هر چند زیر نظر مرجعیت قرار دارد و در پذیرش طلاب و امتحانات آنان، با دقت عمل می‌کند، ولی طلاب بلحاظ علمی و سیاسی از آزادی کامل برخوردار بوده و حتی در تنظیم برنامه درسی خود آزادند.
تکثر و تنوع: حوزه نجف، حوزه‌ای کاملا متکثر و با سلایق مختلف فکری و اجتماعی و سیاسی است: برخی طرفدار فلسفه و برخی ضد آن، برخی طرفدار تقریب و برخی ضد آن، برخی طرفدار اسلام سیاسی و برخی ضد آن، و برخی و برخی … والبته همه آنها نیز دارای تریبون بوده و از فضای مناسب برای تشکیل جلسات خویش و ارائه دیدگاه‌های خود برخوردارند. و در این میان، مرجعیت عرصه را بر هیچ جریانی تنگ نمیکند و از موضع گیری بر علیه دیگران پرهیز دارد .
آزادی رسانه و رساله: آنجا داشتن رسانه آزاد است و هر کس و هر جریان که بخواهد می‌تواند صاحب رسانه باشد و صدای خود را از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای بگوش طرفدارنش برساند. و علاوه بر آن داشتن رساله هم آزاد است، کسی مانع مجتهدی که می‌خواهد رساله بدهد نمی‌شود و او را فاقد صلاحیت اعلام نمیکند و یا جلوی انتشار رساله اش را نمی‌گیرد.
آزادی تدریس: در نجف فضلا برای تدریس در سطوح مختلف آزادند هیچ استادی برای تدریس نیاز به تایید صلاحیت و کسب مجوز از هیچ مقامی ندارد، از هیچ استادی سلب صلاحیت نمی‌شود.
در حوزه نجف دایره آمار و بررسی و یا دادگاه ویژه وجود ندارد و هیچ استاد یا شاگردی بخاطر اظهار نظر مخالف احضار نمی‌شود.
طلبه‌ها بصورت مستقیم یا غیر مستقیم به حضور در درسهای خاصی و یا عدم حضور درسهای دیگری تشویق نمی‌شوند.
آزادی مرجعیت: بدلیل همین است که در حوزه نجف، یک جریان فکری و یا سیاسی نمی‌تواند برای آینده مرجعیت تصمیم بگیرد، مثلا یک گزینه را جلو بیاندازد و یا مانع مطرح شدن برخی گزینه‌های دیگر شود.
مرجیت نجف، مرجعیت برخاسته از سوابق علمی و تقوایی در حوزه است که بصورت طبیعی در میان علمای حوزه و شیعیان شناخته می‌شود و اگر کسی بخواهد از مسیر دیگری به این جایگاه برسد از حمایت حوزه برخوردار نخواهد بود. در آنجا جماعتی خود ساخته وجود ندارد که از امتیاز ویژه برخوردار بوده با نفوذ برخی چهره‌های سیاسی از بیرون و با هیاهوی برخی طرفداران خود از درون، لیست مراجع را بسته و اعلام نماید و در نتیجه برخی از فقهای اقدم و یا افضل را حذف کند.
در آنجا خطیب جمعه جرات نمیکند که به حوزه مرجعیت وارده شده و علیه شخصیتی موضع گیری کند یکی را تخطئه کند و دیگری را انگلیسی بخواند! هیچ فرد یا گروهی با توهم خود رئیس پنداری نمی‌تواند فقیهی صاحب رساله و دارای مقلد را فاقد صلاحیت اعلام کنند و یا فقهای با سابقه را بجهت مواضع سیاسی شان خانه نشین کند.
آزادی ارتباطات: در نجف، چون پیام رسان‌ها از آزادی برخوردارند و تلگرام و واتساپ و یوتیوب و … فیلتر نبوده و بسهولت در دسترسند، لذا حوزه از ظرفیت آنها برای توسعه دروس و بحوث حوزوی استفاده می‌کند و همین آزادی بر نشاط علمی و گسترش خدمات آموزشی و ارتقاء سطح دانش می‌افزاید. مثلا عتبه علویه در یوتیوپ صفحه دارد و درسهای فقهای برجسته حوزه مانند شیخ محمد‌هادی ال شیخ راضی و شیخ باقر ایروانی را بارگزاری می‌کند. بعلاوه اساتید معروف حوزه از این شبکه‌های آزاد برای ارائه بحثهای حوزوی خود استفاده میکنند ( مانند سید منیر الخباز و شیخ محمد سند ) و گاه جمعیتی صد هزار نفری صفحه آنها را در یوتیوپ دنبال میکنند ! بدلیل همین برخورداری از آزادی و عدم فیلترینگ است که امروز حوزه نجف می‌تواند پیام خود را به دنیای اسلام برساند و با همه علاقه مندان ارتباط برقرار کند.
البته حوزه نجف علاوه بر استقلال و آزادی، از امتیازات دیگری نیز برخوردار است و همین امتیازات است که افق روشنی را در برابر آن می‌گشاید و امید می‌رود با استفاده از چنین ظرفیت‌هایی رکود علمی دوران خفقان حزب بعث را جبران نموده به جایگاه رفیع خود در جهان تشیع باز گردد.
